É o consumo por parte dun ou varios consumidores de enerxía eléctrica provenientes de instalacións de produción próximas ás de consumo e asociadas aos mesmos.

A normativa do sector eléctrico en vigor non establece ningún tipo de limitación, sendo por tanto as únicas limitacións as propias da instalación e as derivadas da normativa de calidade e seguridade industrial.

As diferentes modalidades de autoconsumo establécense no artigo 9 da Lei 24/2013, do 26 de decembro, do Sector Eléctrico, e recóllense novamente no artigo 4 do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril. Actualmente, distínguense as seguintes modalidades:

1- Modalidades de subministración con autoconsumo sen excedentes​: deberá instalarse un mecanismo anti-vertedura que impida a inxección de enerxía excedentaria á rede de transporte ou distribución. Neste caso existirá un único tipo de suxeito dos previstos no artigo 6 da Lei 24/2013, do 26 de decembro, que será o suxeito consumidor.

2- Modalidade de subministración con autoconsumo con excedentes​: Cando as instalacións de xeración poidan, ademais de fornecer enerxía para autoconsumo, inxectar enerxía nas redes de transporte e distribución. Nestes casos existirán dous tipos de suxeitos dos previstos no artigo 6 da Lei 24/2013, do 26 de decembro, o suxeito consumidor e o produtor.  Ademais, dentro desta modalidade, existen dúas opcións: con compensación simplificada ou sen ela.

Adicionalmente ás modalidades de autoconsumo sinaladas, o autoconsumo poderá clasificarse en individual ou colectivo en función de se se trata dun ou varios consumidores os que estean asociados ás instalacións de xeración.

Si. Regulouse o autoconsumo colectivo, de tal forma que é posible que varios consumidores se asocien a unha mesma planta de xeración, feito que impulsará o autoconsumo nas comunidades de propietarios.

En concreto, o apartado 3 do artigo 4 do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, establece que:

“3. Adicionalmente ás modalidades de autoconsumo sinaladas, o autoconsumo poderá clasificarse en individual ou colectivo en función de se se trata dun ou varios consumidores os que estean asociados ás instalacións de xeración. No caso de autoconsumo colectivo, todos os consumidores participantes que se atopen asociados á mesma instalación de xeración deberán pertencer á mesma modalidade de autoconsumo e deberán comunicar de forma individual á empresa distribuidora como encargado da lectura, directamente ou a través da empresa comercializadora, un mesmo acordo asinado por todos os participantes que recolla os criterios de repartición, en virtude do recolleito no anexo I.”

É posible, xa que na nova redacción do artigo 9.1 da Lei 24/2013, do 26 de decembro, establécese que “se entenderá por autoconsumo o consumo por parte dun ou varios consumidores de enerxía eléctrica proveniente de instalacións de produción próximas ás de consumo e asociadas aos mesmos”.

Si. Cada vez máis concellos ofrecen axudas á compra de instalacións de autoconsumo, por exemplo descontos no IBI (en moitos casos de ata o 50%), durante os primeiros anos despois de realizar a instalación fotovoltaica.

Si, a enerxía excedentaria pode venderse. Para a súa venda, deberá estar acollido á modalidade de subministración con autoconsumo con excedentes non acollida a compensación e serán de aplicación as mesmas normas que a calquera planta de produción de enerxía eléctrica.

En relación co acceso e conexión á rede, o artigo 7 do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril recolle as excepcións e simplificacións previstas na Real Decreto-lei 15/2018, do 5 de outubro. Por tanto, están exentas de obter permisos de acceso e conexión para as instalacións de xeración:

• Todas aquelas instalacións de autoconsumo acollidas ás modalidades de subministración con autoconsumo sen excedentes.
• Aquelas instalacións de produción para autoconsumo acollidas ás modalidades de autoconsumo con excedentes e cunha potencia de xeración igual ou inferior a 15 kW, que se sitúen en chan urbanizado que conte coas dotacións e servizos requiridos pola lexislación urbanística.

As demais instalacións de autoconsumo deberán axustarse ao procedemento de conexión e acceso ás redes regulado no Real Decreto 1699/2011, do 18 de novembro, ou no Real Decreto 1955/2000, do 1 de decembro.

O Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, simplifica drasticamente as configuracións de medida para que, na maioría dos casos, baste cun só contador no punto fronteira coa rede de distribución.

Tal e como establece o apartado dous do artigo 10 do citado real decreto, ademais do contador no punto fronteira, será necesario un contador adicional de xeración só cando:

• Se realice autoconsumo colectivo, sendo necesario medir a enerxía xerada con outro equipo para facer a “repartición de enerxía” entre os consumidores participantes.
• A instalación de xeración sexa unha instalación próxima a través de rede, ao facer uso das redes de distribución ou, no seu caso, de transporte.
• A tecnoloxía de xeración non sexa renovable, coxeración ou residuos.
• En autoconsumo con excedentes non acollida a compensación, se non se dispón dun único contrato de subministración, para poder diferenciar entre a demanda do consumidor e a demanda dos servizos auxiliares de produción. Deste xeito poderase facturar correctamente o que corresponde a cada un.
• Instalacións de xeración de potencia aparente nominal igual ou superior a 12 MVA.

Considérase unha instalación illada “aquela na que non existe en ningún momento capacidade física de conexión eléctrica coa rede de transporte ou distribución, nin directa nin indirectamente, a través dunha instalación propia ou allea.

As instalacións desconectadas da rede mediante dispositivos interruptores ou equivalentes non se considerarán illadas para os efectos da aplicación deste real decreto”, de acordo coa definición establecida no artigo 3.d) do Real Decreto 244/2018, do 5 de abril.

No réxime económico previsto, na modalidade de subministración con autoconsumo con excedentes, o produtor poderá vender a enerxía excedentaria ou acollerse ao mecanismo de compensación simplificado.

Este último é un mecanismo deseñado para que os pequenos consumidores renovables de ata 100 kW poidan compensar na súa factura a enerxía consumida a través da rede coa enerxía excedentaria que nun momento determinado non consomen. Este mecanismo permite o consumo diferido ao longo do período de facturación da enerxía xerada.

Tanto os consumidores acollidos a calquera das modalidades de autoconsumo como os suxeitos produtores nas modalidades de autoconsumo con excedentes non acollida a compensación que requiran un contrato de subministración para os seus servizos auxiliares de produción, deberán dispoñer de contrato de acceso cunha compañía comercializadora de electricidade. Se xa contan con contrato de acceso poderán modificalo e se non, deberán subscribir un novo.

Co fin de lograr a maior simplificación posible, permítese a firma dun contrato de acceso único cando:

• As instalacións de produción estean conectadas na rede interior do consumidor.
• O consumidor e os titulares das instalacións de produción sexan a mesma persoa física ou xurídica.

Así mesmo, articúlase un procedemento para que sexa o distribuidor quen modifique o contrato de acceso dos pequenos consumidores que realicen autoconsumo e estes só teñan que manifestar o seu consentimento.

Consideraranse despreciables, e por tanto non requirirán dun contrato de subministración particular para o consumo dos servizos auxiliares de produción, cando se cumpran as seguintes condicións:

• Sexan instalacións próximas de rede interior.
• Se trate de instalacións de xeración con tecnoloxía renovable destinadas a fornecer a un ou máis consumidores acollidos a calquera das modalidades de autoconsumo e a súa potencia instalada sexa menor de 100 kW.
• En cómputo anual, a enerxía consumida polos devanditos servizos auxiliares de produción sexa inferior ao 1 % da enerxía neta xerada pola instalación.

É posible. Con todo, no que se refire á localización dos devanditos elementos de almacenamento, o artigo 5.7 do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, establece que:

“7. Poderán instalarse elementos de almacenamento nas instalacións de autoconsumo reguladas neste real decreto, cando dispoñan das proteccións establecidas na normativa de seguridade e calidade industrial que lles sexa de aplicación​.

Os elementos de almacenamento atoparanse instalados de tal forman que compartan equipo de medida que rexistre a xeración neta, equipo de medida no punto fronteira ou equipo de medida do consumidor asociado.​”

Por último, tamén deberá ter en conta a disposición transitoria quinta do citado real decreto, que establece que:

“Para aquelas instalacións de almacenamento ás que non lles resulte de aplicación o previsto na Instrución Técnica Complementaria ITC- BT-52 sobre instalacións con fins especiais e infraestrutura para a recarga de vehículos eléctricos aprobada mediante o Real Decreto 1053/2014, do 12 de decembro, para a infraestrutura para a recarga de vehículos eléctricos, nin o previsto na Instrución Técnica Complementaria ITC- BT-40 sobre instalacións xeradoras de baixa tensión do Real Decreto 842/2002, do 2 de agosto, polo que se aproba o Regulamento electrotécnico para baixa tensión, ata a aprobación da norma de seguridade e calidade industrial que defina as condicións técnicas e de protección dos elementos de almacenamento instalados nas instalacións acollidas ás modalidades de autoconsumo non cubertos polas devanditas instrucións técnicas complementarias, devanditos elementos de almacenamento, instalaranse de tal forma que compartan equipo de medida e proteccións coa instalación de xeración.”

É un dispositivo ou conxunto de dispositivos que impide en todo momento a vertedura de enerxía eléctrica á rede.

Estes dispositivos deberán cumprir coa normativa de calidade e seguridade industrial que lle sexa de aplicación e, en particular, no caso da baixa tensión, co previsto na ITC- BT-40. Así mesmo, debe terse en conta que na disposición final segunda do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, introdúcense modificacións da ITC- BT-40 do Regulamento electrotécnico para baixa tensión, nas que se regulan os requisitos dos mecanismos “antivertedura” e diversos requisitos de seguridade das instalacións xeradoras de baixa tensión.

O Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, que regula o autoconsumo prevé a existencia duns coeficientes para repartir a enerxía no autoconsumo colectivo. O valor destes coeficientes de repartición depende do acordo entre os participantes, co único requisito de que sexan valores constantes. Estes criterios e coeficientes deben estar detallados no acordo entre as partes e cada consumidor deberá facer chegar á distribuidora directamente ou a través da súa empresa comercializadora. O Anexo I do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, establece que:

“O valor destes coeficientes poderá determinarse en función da potencia para facturar de cada un dos consumidores asociados participantes, da achega económica de cada un dos consumidores para a instalación de xeración, ou de calquera outro criterio sempre que exista acordo asinado por todos os participantes e sempre que a suma destes coeficientes βi de todos os consumidores que participan no autoconsumo colectivo sexa a unidade. En calquera caso, o valor dos devanditos coeficientes deberá ser constante.”

Como solución de último recurso, e se os participantes non remiten uns valores distintos, a norma prevé uns coeficientes de repartición calculados a partir das potencias máximas contratadas polos consumidores partícipes.

O valor dos coeficientes de repartición será o que acorden os participantes, co único requisito de que este valor sexa constante.

Con todo, prevese que a medida que evolucione a implantación e o asentamento do autoconsumo en España, esta condición poida cambiar. En concreto, o apartado dous da disposición final quinta do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, establece que:

“2. En particular, mediante orde da Ministra para a Transición Ecolóxica modificarase o Anexo I para desenvolver os mecanismos e requisitos que resulten necesarios para permitir a implementación de coeficientes de repartición dinámicos para o autoconsumo colectivo ou asociado a unha instalación a través da rede.”

Poderán acollerse ao mecanismo de compensación simplificado aqueles consumidores que:

• Estean asociados a instalacións de produción cuxa potencia non sexa superior a 100 kW.
• A xeración sexa de orixe renovable.
• As plantas de produción non teñan outorgado un réxime retributivo adicional ou específico.

Si, este mecanismo non se limita a autoconsumidores individuais, senón que tamén é aplicable ao autoconsumo colectivo. Neste sentido, resolve un dos retos expostos polos autoconsumidores colectivos, que é o feito de que un consumidor poida aproveitar os excedentes do seu veciño e copartícipe de autoconsumo se non está a consumir, e viceversa.

Adicionalmente, convén destacar que tamén poderán acollerse ao mecanismo de compensación simplificada os consumidores que realicen autoconsumo colectivo sen excedentes.

O artigo 10.3.iv establece a necesidade dun equipo de medida de xeración neta “se non se dispón dun único contrato de subministración segundo o disposto no artigo 9.2”.

Adicionalmente, no caso de que non sexa necesario un contrato de auxiliares por ser considerados despreciables, non resulta necesario unificar ningún tipo de contrato de subministración e, por tanto, non é necesario un contador de xeración neta.

O artigo 3. g) do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, define como instalación de produción próxima ás de consumo e asociada ás mesmas nos seguintes termos:

“ g) Instalación de produción próxima ás de consumo e asociada ás mesmas: instalación de produción ou xeración destinada a xerar enerxía eléctrica para fornecer a un ou máis consumidores acollidos a calquera das modalidades de autoconsumo nas que se cumpra algunha das seguintes condicións:

1- Estean conectadas á rede interior dos consumidores asociados ou estean unidas a estes a través de liñas directas.
2- Estean conectadas a calquera das redes de baixa tensión derivada do mesmo centro de transformación.
3- Se atopen conectados, tanto a xeración como os consumos, en baixa tensión e a unha distancia entre eles inferior a 500 metros. Para ese efecto tomarase a distancia entre os equipos de medida na súa proxección ortogonal en planta.
4-Estean situados, tanto xeración como os consumos, nunha mesma referencia catastral segundo os seus primeiros 14 díxitos ou, no seu caso, segundo o disposto na disposición adicional vixésima do Real Decreto 413/2014, do 6 de xuño, polo que se regula a actividade de produción de enerxía eléctrica a partir de fontes de enerxía renovables, coxeración e residuos

Aquelas instalacións próximas e asociadas que cumpran a primeira condición desta definición denominaranse como instalacións próximas de rede interior. Aquelas instalacións próximas e asociadas que cumpran as condicións 2, 3 ou 4 desta definición denominaranse como instalacións próximas a través da rede.”

O obxectivo que se persegue mediante esta figura é permitir realizar autoconsumo tanto con instalacións de xeración situadas nun mesmo edificio, como con outras que estean situadas nas proximidades. Así, por exemplo, poderanse situar as instalacións de autoconsumo con plantas fotovoltaicas utilizando as mellores orientacións de edificios contiguos.

Si. De acordo coa disposición transitoria primeira poderán acollerse a calquera das novas modalidades definidas no artigo do presente real decreto, a condición de que cumpran con todos os requisitos establecidos no presente real decreto, especialmente en canto ao mecanismo antivertedura e á configuración de medida.

No réxime económico previsto no Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, prevé que o produtor poida vender a enerxía excedentaria ou acollerse ao mecanismo de compensación simplificado.

Os consumidores que se acollan ao mecanismo de compensación simplificada non poderán vender enerxía excedentaria, se a houbese, mentres se atopen acollidos a este mecanismo. No caso de que desexen facelo deberán renunciar ao devandito mecanismo de compensación.

Por tanto, na modalidade de subministración con autoconsumo con excedentes, o produtor poderá vender a enerxía excedentaria, a condición de que non estea acollido ao mecanismo de compensación.

Cando venda dita enerxía horaria excedentaria, percibirá pola mesma as contraprestacións económicas correspondentes, de acordo á normativa en vigor. No caso de instalacións con réxime retributivo específico aplicarase este, no seu caso, sobre a devandita enerxía horaria excedentaria vertida.

Ademais dos cinco pasos que explicamos nós, o Instituto para la Diversificación y Ahorro de la Energía ( IDAE), preparou unha guía que podes descargar aquí, na que se describen os pasos necesarios para a tramitación de instalacións de xeración eléctrica en autoconsumo de calquera das modalidades previstas na normativa, tanto para instalacións de autoconsumo individual, como para instalacións en autoconsumo colectivo.

O Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, establece no seu artigo 4.2.a) as condicións que han de cumprirse para poder acollerse a unha modalidade de autoconsumo con excedentes e compensación, entre as cales figura a subscrición por parte do consumidor dun único contrato de subministración para o consumo asociado e os servizos auxiliares de produción.

No caso de autoconsumo a través de rede, os servizos auxiliares de produción non están conectados en rede interior, de modo que non é posible unificar o seu contrato de subministración co do consumo. Unicamente cando os servizos auxiliares de produción poidan considerarse despreciables, será posible interpretar que se cumpren as condicións establecidas no citado artigo 4.2, tal e como se mostra no seguinte esquema:

Neste sentido, o artigo 3. j) do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, establece os requisitos para que os servizos auxiliares de produción poidan considerarse despreciables, e que se describen a continuación:

• Sexan instalacións próximas de rede interior,
• Se trate de instalacións de xeración renovable con potencia instalada inferior a 100KW,
• En cómputo anual, consuman menos do 1% de enerxía neta xerada pola instalación.

Deste xeito, cando a xeración estea conectada á rede interior de polo menos un dos consumidores asociados, si se entenderá cumprido o primeiro dos requisitos para considerar despreciables os servizos auxiliares de produción. Cando ademais do anterior, se cumpran o resto de requisitos regulados no artigo 3. j) do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, non será necesario subscribir un contrato de subministración particular para os servizos auxiliares, posibilitando así o cumprimento da condición relativa á unicidade de contrato de subministración para poder acollerse á modalidade de autoconsumo con excedentes e compensación.

Por tanto, si é posible acollerse á modalidade de autoconsumo con excedentes e compensación se son un consumidor asociado a unha instalación de produción próxima a través de rede, pero só nos casos nos que a instalación de xeración estea conectada á rede interior de polo menos un dos consumidores, e nos cales os servizos auxiliares de produción cumpran os requisitos para ser considerados despreciables.

Conforme ao disposto no artigo 13 do Real Decreto 244/2019, do 5 de abril , “o encargado de lectura deberá remitir a información desagregada, de acordo coas definicións previstas no artigo 3 do presente real decreto para a correcta facturación ás empresas comercializadoras dos consumidores acollidos a calquera modalidade de autoconsumo e as correspondentes liquidacións de enerxía nos mercados. En particular, deberá remitir a información con suficiente detalle para poder aplicar, no seu caso, o mecanismo de compensación de excedentes previsto no artigo 14.”

Pola súa banda, o artigo 3 do citado real decreto, define as enerxías horarias en termos de saldos netos horarios. Cabe citar, a modo de exemplo, as definicións de enerxía horaria consumida da rede e a enerxía horaria excedentaria:

• Enerxía horaria consumida da rede: En autoconsumo non colectivo nin de instalación próxima a través da rede, é o saldo neto horario de enerxía eléctrica recibida da rede de transporte ou distribución non procedente de instalacións de xeración próximas e asociadas ao momento de subministración. Para o cálculo da mesma utilizarase, no caso dun único consumidor cunha instalación de xeración conectada na súa rede interior, o equipo de medida correspondente no punto fronteira. En caso de non existir equipo de medida no punto fronteira, esta enerxía calcularase mediante a diferenza entre a enerxía horaria consumida polo consumidor asociado e a enerxía horaria autoconsumida polo consumidor asociado. En todo caso considerarase cero cando o valor sexa negativo.

• Enerxía horaria excedentaria: En autoconsumo non colectivo nin de instalación próxima a través da rede, enerxía eléctrica neta horaria xerada polas instalacións de produción próximas ás de consumo e asociadas ás mesmas e non autoconsumida polos consumidores asociados.

Conforme o anterior, os saldos horarios a efectos de facturación nas modalidades de autoconsumo con excedentes e compensación deberán calcularse como saldos netos horarios, é dicir, como diferencia entre a enerxía horaria consumida da rede e a enerxía horaria excedentaria.

Con carácter xeral o disposto no Real Decreto 244/2019, do 5 de abril, non impide realizar o sinalado anteriormente. Isto enténdese sen prexuízo do cumprimento da normativa que lle sexa de aplicación en virtude do acordo económico establecido entre as partes e os pagos resultantes.

Dependendo do caso, será necesario ou non que se constitúa como comercializadora.

A Lei 24/2013, do 26 de decembro, do Sector Eléctrico, define no seu artigo 6 o suxeito comercializador como “aquelas sociedades mercantís, ou sociedades cooperativas de consumidores e usuarios, que, accedendo ás redes de transporte ou distribución, adquiren enerxía para a súa venda aos consumidores, a outros suxeitos do sistema ou para realizar operacións de intercambio internacional nos termos establecidos na presente lei”.

Por tanto, se a sociedade vendese ao consumidor asociado enerxía adquirida das redes de transporte ou distribución, deberá constituírse como empresa comercializadora.